Begrippen HAVO 4

De waardevermindering van duurzame productiemiddelen (meestal per jaar gerekend).

De afzet waarbij de totale opbrengst gelijk is aan de totale kosten: er wordt geen winst gemaakt.

De omzet waarbij de totale opbrengst gelijk is aan de totale kosten.

Het punt waar de lijn van de totale opbrengst de lijn van de totale kosten snijdt.

Kosten die niet veranderen als de omvang van de productie/afzet verandert.

De kosten per product. Je berekent de gemiddelde kosten door de totale kosten te delen door de productieomvang.

De extra kosten als de productie met één product wordt uitgebreid.

De extra opbrengst als de productie (en afzet) met één product wordt uitgebreid.

Het marktaandeel geeft weer welk deel van de totale markt in handen is van een onderneming. Het marktaandeel kan worden weergegeven in een percentage van de verkochte aantallen of in een percentage van de omzet. Degene met het grootste marktaandeel is marktleider.

De waarde van de verkochte producten. Is te berekenen door: verkoopprijs × afzet.

De hoeveelheid goederen die een land of een bedrijf maximaal kan produceren in een periode (meestal een jaar).

De som van de totale constante (TCK) en de totale variabele kosten (TVK).

De waarde van de verkochte producten. Is te berekenen door: verkoopprijs × afzet.

Het verschil tussen de totale opbrengst (TO) en de totale kosten (TK).

Kosten die veranderen als de productieomvang verandert.

Doet zich voor als de ene partij meer weet dan de andere partij, bijvoorbeeld bij verzekeringen.

Averechtse selectie houdt in dat de mensen met een hoog risico (‘slechte risico’s’) zich wel verzekeren en de mensen met een laag risico (‘goede risico’s’) niet.

Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan door vastgelegde regels (wetten) die met sancties worden gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen.

Het bedrag dat je als verzekerde bij schade zelf moet betalen.

De vrije marktwerking wordt verstoord.

(= moral hazard) Het gevaar dat mensen of instellingen zich achteloos en onverantwoordelijk gaan gedragen, als ze zelf niet opdraaien voor de kosten.

Bedrag dat je betaalt aan een verzekeringmaatschappij, waardoor je verzekerd bent tegen financiële gevolgen van onverwachte overeengekomen gebeurtenissen.

Verschillen in premie. Slechte risico’s betalen meer premie dan de goede risico’s.

Een hekel hebben aan onverwachte nadelige gebeurtenissen.

Overeenkomst tussen een verzekeraar en een verzekerde waarbij de verzekerde een bedrag betaalt aan de verzekeraar die in ruil hiervoor de garantie geeft dat in geval van schade de verzekerde deze schade vergoed krijgt.

Geeft het verband weer tussen de prijs en de aangeboden hoeveelheid.

Het maximale bedrag dat je voor iets wilt betalen.

De voorwaarde dat alle andere factoren die invloed hebben, gelijk blijven.

Goederen die elkaar aanvullen. Bijvoorbeeld vulling voor vulpen, batterijen voor rekenmachine. Deze producten horen bij elkaar.

Het bedrag dat de consument aan voordeel heeft omdat hij minder voor een goed hoeft te betalen dan hij maximaal wil betalen.

Het aantal producten dat bij de evenwichtsprijs wordt aangeboden en wordt gevraagd.

De prijs die tot stand komt op een markt als vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn.

De situatie waarbij vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Eén prijs komt tot stand: de evenwichtsprijs.

Een verband tussen twee grootheden waarbij het gevolg tegengesteld reageert op de oorzaak.

Een verband tussen twee grootheden waarbij het gevolg in dezelfde richting reageert als de oorzaak.

Het bedrag dat de producent aan voordeel heeft, omdat hij op de markt meer ontvangt voor zijn product dan waarvoor hij het minimaal wil verkopen.

Goederen die elkaar kunnen vervangen.

De som van het consumentensurplus en het producentensurplus.

Geeft het verband weer tussen de prijs en de gevraagde hoeveelheid.

Een gevolg van productie en/of consumptie voor de welvaart van anderen die niet in de prijs van het product is doorberekend.

Product waarvan de vraag afneemt als het inkomen stijgt.

De verandering van de vraag als gevolg van een verandering van het inkomen.

Product waarvan de vraag meer dan evenredig toeneemt als je inkomen stijgt. maatschappelijke kosten

Kosten van economisch handelen voor de samenleving.

Opbrengsten van economisch handelen voor de samenleving.

Gevolgen van productie en/of consumptie die negatief zijn voor de welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.

Product waarvan de vraag toeneemt als het inkomen stijgt.

Gevolgen van productie en/of consumptie die positief zijn voor de welvaart van anderen en die niet verrekend zijn in de prijs van het product.

De verandering van de vraag als gevolg van een verandering van de prijs.

De vraag reageert meer dan evenredig op een daling/stijging van de prijs.

De vraag reageert minder dan evenredig op een daling/stijging van de prijs.

Product waarvan de vraag minder dan evenredig toeneemt als het inkomen stijgt.

De gebruiker van een bepaalde overheidsdienst betaalt hiervoor een directe bijdrage. Bijvoorbeeld bij een paspoort en het ophalen van afval.

Een afspraak waar je (juridisch) niet van af kunt/niet onderuit kunt.

De strategie die het meest oplevert, ongeacht de strategie van de ander.

(= meelifter) Iemand die profiteert van de inspanningen van een ander.

(= prisoner’s dilemma) Een situatie bekend uit de speltheorie waarbij twee partijen voor de keus staan samen te werken of niet, waarbij samenwerken meer oplevert dan niet samenwerken.

Verschillende fasen in het leven van een persoon: kinderfase, ouderfase en grootouderfase.

(= free rider) Iemand die profiteert van de inspanningen van een ander.

(= gevangenendilemma) Een situatie bekend uit de speltheorie waarbij twee partijen voor de keus staan samen te werken of niet, waarbij samenwerken meer oplevert dan niet samenwerken.

Het kopen van goederen en diensten door gezinnen (particuliere consumptie) en overheid (overheidsconsumptie) om in bestaande behoeften te voorzien.

De hoogte van een subsidie of bijdrage is afhankelijk van de hoogte van het inkomen.

Vergoeding voor spaargeld of leengeld.

Geld verdienen en uitgeven gebeurt in verschillende periodes.

Het niet consumeren van een deel van het inkomen.

Bedrag dat bij de berekening van het belastbaar inkomen in mindering mag worden gebracht op het brutoloon en waarover dus geen loonheffing betaald hoeft te worden.

Korting over de te betalen loonheffing die iedereen krijgt.

Korting over de te betalen loonheffing voor iedereen die werkt.

Bruto inkomen min aftrekposten.

Het belastbaar inkomen wordt in Nederland verdeeld in maximaal vier opvolgende bedragen (= schijven), waarover volgens een oplopend percentage de inkomensheffing wordt berekend.

(= nettoloon) Loon na aftrek van belastingen en sociale premies.

Het loon voor aftrek van belastingen en premies.

Een belastingstelsel waarbij het gemiddelde belasting¬percentage daalt als het inkomen toeneemt.

Het groter worden van de relatieve inkomensverschillen.

Hogere inkomens moeten in verhouding meer belasting betalen dan de lagere inkomens (de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten).

(= gemiddeld tarief) Loonheffing als percentage van het brutoloon.

(= gemiddelde heffingsdruk) Loonheffing als percentage van het brutoloon.

Vergoeding voor of inkomen uit verhuur gebouwen of andere goederen.

Lening met onroerend goed als onderpand.

Het bedrag dat je aan belasting en premie volks¬verzekeringen over je inkomen betaalt.

Het bedrag dat je aan belasting betaalt over je inkomen.

Beloning voor geleverde arbeid.

Directe belasting op het inkomen van een werknemer, die als voorheffing van de inkomstenbelasting wordt inge¬houden op het brutoloon.

Het bedrag dat als voorheffing van de inkomstenbelasting en de premie volksverzekeringen wordt ingehouden op het brutoloon.

(= marginaal tarief) Het percentage belasting dat je betaalt over extra verdiend inkomen dus over je laatst verdiende euro.

(= marginale heffingsdruk) Het percentage belasting dat je betaalt over extra verdiend inkomen, dus over je laatst verdiende euro.

Loon na aftrek van belastingen en sociale premies.

Het kleiner worden van de relatieve inkomensverschillen.

Vergoeding voor of inkomen uit het verhuren van grond.

Een organisatie/instelling die premies int van werknemers en deze belegt, om zo later aanvullende uitkeringen te kunnen doen bij pensionering, bij arbeidsongeschiktheid en bij overlijden aan de partner.

Het bedrag dat je (verplicht) betaalt aan de volks¬verzekeringen (AOW, AWBZ, AKW en Anw).

Inkomens (loon, rente, huur, pacht en winst) die verdiend worden in het productieproces.

Een belastingstelsel waarbij het gemiddelde belasting¬percentage stijgt als het inkomen toeneemt.

Een belastingstelsel waarbij alle inkomens hetzelfde percentage belasting betalen. Het gemiddelde belasting¬percentage is voor iedereen gelijk.

Vergoeding voor spaargeld of leengeld.

Iemand in loondienst van bedrijf, organisatie, instelling of overheid.

Beloning voor ondernemerschap vanwege het ondernemersrisico dat de ondernemer loopt.

Optellen van percentages van laag naar hoog.

Het groter worden van de relatieve inkomensverschillen.

Het principe dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dragen. Hier: de hogere inkomens moeten in verhouding meer belasting betalen dan de lagere inkomens.

Een grafiek die de (on)gelijkmatigheid van een verdeling weergeeft, bijvoorbeeld van de verdeling van het totale inkomen over personen of huishoudens.

Het kleiner worden van de relatieve inkomensverschillen.

Het inkomen dat verdiend wordt in het productieproces. Voorbeelden: loon, rente, huur, pacht en winst.

Het principe dat de gebruiker betaalt voor een geleverde (overheids)dienst.

Het inkomen na herverdeling door de overheid. Te berekenen met: primair inkomen – ingehouden belastingen en sociale premies + uitkeringen en subsidies.

Saamhorigheid of gemeenschapszin. Je bent solidair als je het belang van de groep boven het (financieel) eigenbelang stelt.

Bezittingen.

De bedragen die elk jaar opzij worden gezet om versleten vaste kapitaalgoederen op het einde van de levensduur te kunnen vervangen door nieuwe kapitaalgoederen. De afschrijvingen zijn gelijk aan de vervangingsinvesteringen.

Het aantal producten (stuks, liters, kg) dat een bedrijf verkoopt.

Schematisch overzicht van de bezittingen (activa) enerzijds en schulden en eigen vermogen (passiva) anderzijds op een bepaald moment.

Schulden aan leveranciers en banken.

Geld dat de onderneming nog tegoed heeft.

Het door de eigenaren ingebrachte vermogen.

Beloning voor de productiefactor kapitaal.

Het kopen van kapitaalgoederen door onderneming.

Goederen van een onderneming, waarmee geproduceerd wordt om een inkomen te verkrijgen.

Beloning voor de productiefactor arbeid.

De geldopbrengst van de verkochte producten.

Een productiefactor die beloond wordt voor het dragen van de economische risico’s die ontstaan door het combineren van de andere productiefactoren (arbeid, natuur, kapitaal).

Het risico dat een ondernemer loopt als hij een eigen bedrijf runt.

Beloning voor de productiefactor natuur.

Verschafte middelen waarmee de bezittingen zijn gefinancierd.

De middelen waarmee wordt geproduceerd, namelijk arbeid, ondernemerschap, kapitaal(goederen) en natuur(lijke hulpbronnen).

De waarde die de producent heeft toegevoegd aan ingekochte producten. De som van de beloningen van de productiefactoren(= loon + huur + pacht + rente + winst).

Beloning voor de productiefactor kapitaal.

Een overzicht van de opbrengst, de kosten en het resultaat (= winst of verlies) over de afgelopen periode.

Iets dat over een bepaalde periode, een maand of een jaar, wordt gemeten. Ze staan bijvoorbeeld voor een bepaald bedrag op de resultatenrekening genoteerd, zoals de omzet en loonkosten.

De waarde die de producent heeft toegevoegd aan de waarde van de ingekochte producten; De som van de beloningen van de productiefactoren (= loon + huur + pacht + rente + winst).

Kapitaalgoederen die meer dan een productieproces of langer dan een jaar meegaan.

Het geld dat in een onderneming is gestoken om de bezittingen te betalen.

Kapitaalgoederen die tijdens één productieproces of binnen een jaar worden verbruikt.

Iets dat op een bepaald moment of tijdstip wordt gemeten. Ze staan bijvoorbeeld voor een bepaald bedrag op de balans genoteerd, zoals de bezittingen of schulden.

Het door schuldeisers ingebrachte vermogen. Geleend geld of schulden.

Beloning voor het ondernemersrisico van de productiefactor ondernemerschap.

De verzekeraar is verplicht iedereen die zich aanmeldt te verzekeren tegen dezelfde premie.

De ene partij beschikt over meer informatie dan de andere partij.

Averechtse selectie houdt in dat de mensen met een hoog risico (‘slechte risico’s’) zich wel verzekeren en de mensen met een laag risico (‘goede risico’s’) niet.

Gemeenschappelijk

Het bedrag dat je als verzekerde bij schade zelf moet betalen.

De hoogte van een subsidie of bijdrage is afhankelijk van de hoogte van het inkomen.

Uit individuele premiebetaling wordt vermogen gevormd voor de financiering van uitkeringen in de toekomst.

Het (automatisch) tot stand komen van een evenwichtprijs voor een goed of dienst.

Het gevaar dat mensen of instellingen zich achteloos en onverantwoordelijk gaan gedragen, als ze zelf niet opdraaien voor de kosten.

Zie moral hazard.

Ontvangen (sociale) premies in een jaar worden gebruikt om de uitkeringen in dat jaar te betalen.

Overeenkomst tussen een verzekeraar en een verzekerde waarbij de verzekerde een bedrag betaalt aan de verzekeraar die in ruil hiervoor de garantie geeft dat in geval van schade de verzekerde deze schade vergoed krijgt.

Kans op onvoorzien voorval, dat je financieel kosten/schade brengt.

Een door de overheid verplicht gestelde verzekering tegen inkomensverlies door werkloosheid, overlijden, ouderdom en ziekte, en tegen hoge kosten door ziekte en kinderen. De overheid regelt de hoogte van de premie en de verzekeringsvoorwaarden.

Het afsluiten van een overeenkomst met een verzekeraar waarbij de verzekerde een bedrag betaalt aan de verzekeraar die in ruil hiervoor de garantie geeft dat in geval van schade de verzekerde deze schade vergoed krijgt.

Onderzoek naar de bestedingsgewoonten van een modaal gezin.

Instituut dat gegevens verzamelt over de Nederlandse economie.

Maatstaf voor inflatie. De CPI geeft aan hoeveel procent de kosten van levensonderhoud in een jaar hoger zijn dan in het basisjaar.

Daling van de koopkracht van het geld, bijvoorbeeld de euro.

Lening bij een bank, met het huis en of grond als onderpand.

Stijging van het algemeen prijsniveau.

Het bedrag dat je in euro’s verdient.

Rentepercentage dat de bank geeft of vraagt voor sparen of lenen.

Goederen die vast verbonden zijn met de aarde, zoals grond, huizen, gebouwen.

De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen.

Rentepercentage dat aangeeft met hoeveel procent de koopkracht van het spaargeld per periode is veranderd.

Geven aan welk deel van de totale uitgaven aan een bepaalde artikelgroep wordt uitgegeven.

Verhandelbaar bewijs van mede-eigendom van een onderneming. Als het bedrijf winst maakt, ontvangt de aandeelhouder dividend.

Prijs van aandelen/obligaties op een bepaald moment op de effectenbeurs. Deze koers wordt bepaald door vraag en aanbod op de beurs.

Winstuitkering aan aandeelhouders.

Plaats waar aandelen, obligaties en andere waardepapieren worden verhandeld.

Regeling waarbij werknemers individueel met belastingvoordelen spaart. Dit spaarbedrag, inclusief de renteopbrengsten kan gebruikt worden om een verlofperiode op te nemen of eerder op te houden met werken.

Verhandelbaar bewijs van deelneming in een geldlening aan bedrijven of de overheid met een vaste rente en vaste looptijd.

Een organisatie/instelling die premies int van werknemers en deze belegt om later aanvullende uitkeringen te kunnen doen bij pensionering, bij arbeidsongeschiktheid en bij overlijden aan de partner. De pensioengerechtigde krijgt vanaf het 65ste jaar tot aan zijn/haar dood hieruit een uitkering.

Opbrengst van het belegde vermogen in aandelen en obligaties.

Pensioenuitkering of opname uit de levensloopregeling. Als men werkt wordt een deel van het loon ingehouden/niet uitbetaald, om later als men niet werkt een (loon)uitbetaling te krijgen.

Uitkeringen zijn waardevast als ze met hetzelfde percentage stijgen als het inflatiepercentage.

Uitkeringen zijn welvaartsvast als ze met hetzelfde percentage stijgen als de gemiddelde stijging van de cao-lonen.

Productie die niet ten koste gaat van de welvaart of productiemogelijkheden van toekomstigegeneraties. Die productiewijze schaadt het milieu niet en put de grondstoffen niet uit.

Zie: ruilen over de tijd

Iemand die meer betaalt via belasting of sociale premies dan dat hijontvangt aan zorg, onderwijs en uitkering.

Iemand die meer aan zorg, onderwijs en uitkering ontvangt dan dat hij daarvoor betaalt via belasting en sociale premies.

Geld dat inkomensverdieners afdragen aan belastingen en sociale premies en dat de overheid gebruikt om de sociale uitkeringen en sociale voorzieningen te betalen.

Het principe dat de gebruiker betaalt voor een geleverde (overheids)dienst.

Ruil waarbij goederen zonder tussenkomst van geld rechtstreeks geruild worden tegen goederen.

(= intertemporele ruil) Geld verdienen en uitgeven gebeurt in verschillende periodes.

Een samenleving waar de overheid iedereen een aanvaardbaar bestaansminimum garandeert.

Het aantal uren dat iemand met een volledige baan en een normaal arbeidscontract in een jaar werkt.

De werkgelegenheid omgerekend in hele arbeidsjaren.

Alle personen tussen de 15 en 65 jaar die betaald werk kunnen en willen verrichten voor 12 of meer uur per week en daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn. Bestaat uit de mensen in loondienst, de zelfstandigen en de geregistreerde werklozen.

Een budgetlijn geeft verschillende combinaties van twee producten of voorzieningen aan bij een bepaald budget (bijvoorbeeld vrije uren of werken).

(= participatiegraad) Het percentage dat aangeeft hoeveel procent van de bevolking van 15 tot 65 werkt of wil werken.

Een baan die kleiner is dan een volledige werkweek, maar wel een vast aantal uren per week. Andere benaming voor parttimebaan.

Alle personen van 15 tot 65 jaar die niet willen of kunnen werken (bijvoorbeeld huismensen, arbeidsongeschikten en studenten).

De opbrengsten van het op één na beste alternatief.

De verhouding personen/arbeidsjaren.

(= deelnemingspercentage) Het percentage dat aangeeft hoeveel procent van de bevolking van 15 tot 65 werkt of wil werken.

(= beroepsgeschikte bevolking) De totale bevolking in de leeftijd van 15 tot 65 jaar.

De mate waarin de behoeften met de beschikbare middelen kunnen worden bevredigd.

Mensen die een betaalde baan hebben of op een andere manier zelf voor inkomen zorgen, in aantal omgerekend naar volledige banen (arbeidsjaren).

Algemene OuderdomsWet. Een volksverzekering die Nederlanders een uitkering verschaft vanaf 65 jaar.

(= arbeidsverdeling) Het splitsen van het productieproces in kleinere onderdelen waardoor de arbeidsproductiviteit kan worden vergroot.

De productie per persoon per tijdseenheid (bijvoorbeeld uur of arbeidsjaar).

Verhouding tussen inactieven (mensen met een uitkering) en actieven (werkenden).

Alle mensen met een uitkering, in aantal omgerekend naar volledige uitkeringen.

Inkomens van alle mensen in een land bij elkaar opgeteld in een bepaalde periode.

De productie van alle mensen in een land bij elkaar opgeteld in een bepaalde periode.

Het loon na aftrek van belastingen en sociale premies.

Een uitkering die wordt ontvangen vanwege het verlies aan inkomen wegens het bereiken van de pensioenleeftijd (meestal 65 jaar), het definitief arbeidsongeschikt verklaard worden of het overlijden van de kostwinner. De uitkering is alleen voor mensen die zelf rechten hebben opgebouwd (premies hebben betaald).

Toeleggen op één activiteit.

De komst van steeds betere en nieuwere machines, computers en andere hulpmiddelen, waardoor de arbeidsproductiviteit kan stijgen.

Een steeds groter deel van de bevolking wordt 65+'er.

Medische kosten, kosten van verpleeghuizen, thuiszorg en dewerrgelijke.

Personen van 15 tot en met 64 jaar, zonder werkkring, die tenminste 12 uur per week willen werken, direct beschikbaar zijn en die activiteiten ontplooien om werk voor tenminste 12 uur per week te vinden.

Iemand die in loondienst werkzaam is.

Zelfstandigen en werknemers.

Iemand die een eigen onderneming heeft en dus niet in dienst is van een werkgever.

(= beroepsbevolking) Alle personen tussen de 15 en 65 jaar die betaald werk kunnen en willen verrichten voor 12 of meer uur per week en daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn. Bestaat uit de mensen in loondienst, de zelfstandigen en de geregistreerde werklozen.

Het geheel van vraag naar arbeid en aanbod van arbeid.

Het groter worden (in aantal) van de bevolking.

Schommelingen in de productie als gevolg van veranderingen in de bestedingen aan goederen en diensten.

Periode waarin de groei van het nationaal inkomen hoger is dan de trendmatige groei.

Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij de vraag naar arbeid (door werkgevers) groter is dan het aanbod van arbeid (de beroepsbevolking). Vacatures kunnen niet of slechts moeizaam vervuld worden.

De bestedingen zijn lager dan de trend.

Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij het aanbod van arbeid groter is dan de vraag naar arbeid. De werkgevers kunnen ruim kiezen uit de werklozen.

(= trend) Gemiddelde groei van de bestedingen over een langere periode.

Zie trendmatige groei.

Onbezette arbeidsplaats waarvoor personeel wordt gezocht.

De totale vraag naar arbeidskrachten. De vraag naar arbeid bestaat uit de vraag naar werknemers, de vraag naar arbeidskracht van zelfstandigen en de vacatures.

Het aantal personen dat een baan heeft. Bestaat uit de werknemers en de zelfstandigen.

Contract waarin de arbeidsvoorwaarden zijn vastgelegd.

Afspraken tussen werkgever en werknemer over loon, arbeidstijd, vakantieregeling, reiskosten, scholing, onkostenvergoedingen, laptop van de zaak, studiefaciliteiten, enzovoorts.

(cao) Overeenkomst tussen werkgever of werkgeversbonden en georganiseerde werknemers (vakbonden) over de lonen en andere arbeidsvoorwaarden, die in de individuele arbeidsovereenkomst moeten worden gerespecteerd.

Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan door vastgelegde regels (wetten) die met sancties worden gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen. Hier: Het verplicht stellen van het vakbondslidmaatschap.

Zie meeliftersgedrag.

Zie menselijk kapitaal.

Individuele loonsstijging op grond van bijvoorbeeld een verkregen promotie.

Arbeidsovereenkomst tussen één werkgever en één werknemer.

Een loonsverhoging bovenop de prijscompensatie, mogelijk gemaakt door een stijging van de arbeids-productiviteit.

Het vermogen om beter en/of goedkoper te kunnen produceren dan de concurrenten. In de regel wordt hieronder verstaan het kosten- en prijspeil van een land in verhouding tot dat van andere (concurrerende) landen.

(= reëel loon) De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen.

De arbeidskosten om een product te maken.

Een loonstijging die kleiner is dan de loonruimte.

De ruimte om werknemers een hoger loon te betalen zonder dat dit ten koste gaat van de winst. De loonruimte kan berekend worden door de procentuele arbeidsproductiviteitsstijging en de procentuele prijs¬stijgingen op te tellen.

Gratis profiteren van de inspanningen van anderen.

(= human capital) De kennis en vaardigheden die werknemers bezitten en waarover een bedrijf kan beschikken.

Een percentage van het minimumloon. De hoogte van het percentage is afhankelijk van de leeftijd.

Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen.

Het bedrag dat je in euro’s verdient.

Het percentage werknemers dat is aangesloten bij een vakbond.

Een loonstijging die gelijk is aan de inflatie, waardoor de koopkracht van het loon gelijk blijft.

Arbeidsvoorwaarden die betrekking hebben op het loon en de normale arbeidstijd.

(= koopkracht) De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen.

Arbeidsvoorwaarden die betrekking hebben op andere dan primaire arbeidsvoorwaarden zoals vakantie-regelingen, duur van de middagpauze, reiskostenvergoedingen, kinderopvang, scholing, auto van de zaak, enzovoort.

Organisaties van werknemers (meestal per bedrijfstak).

Organisatie van werkgevers (per bedrijfstak of per bedrijf).

Openlijk deelname uitspreken met als doel anderen tot samenwerking te bewegen. Hier: Je verbinden aan bepaalde afspraken.

De lijn die het verband weergeeft tussen de prijs en de aangeboden hoeveelheid. Aanbodlijn van arbeid: De lijn die het verband weergeeft tussen het loon en het aantal mensen dat zich aanbiedt om te werken.

Doet zich voor als de ene partij meer weet dan de andere partij.

Het maximale bedrag dat je voor iets wil betalen. Hier: Het maximale bedrag dat een werkgever aan loon wil betalen.

Het loon waarbij vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan elkaar gelijk zijn.

Het aantal producten dat bij de evenwichtsprijs wordt aangeboden en wordt gevraagd.

Goederen en diensten die in de ogen van de consument volkomen gelijk zijn. Het maakt niet uit van welke aanbieder het product afkomstig is.

De situatie waarbij vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Er komt één prijs tot stand, de evenwichtsprijs.

(= marktonvolkomenheden) De markt werkt niet volgens het model.

Zie marktimperfecties.

Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen.

Werkloosheid die ontstaat doordat lonen zich op korte termijn niet aanpassen aan de marktsituatie. Hierdoor is het aanbod van arbeid groter dan de vraag naar arbeid.

De opbrengsten van het op één na beste alternatief.

De belangrijkste gegevens over de markt zijn helder en duidelijk te verkrijgen.

De lijn die het verband weergeeft tussen de prijs en de gevraagde hoeveelheid.

Werkgeverssurplus + werknemerssurplus.

Het voordeel dat vragers naar arbeid (werkgevers) hebben als ze niet zoveel loon hoeven te betalen als ze bereid waren te doen (welvaartverhogend).

Het voordeel dat aanbieders van arbeid hebben als ze meer loon krijgen dan het loon dat voor hen voldoende was geweest.

Het geheel van maatregelen (beleid) van de overheid gericht op het bereiken van een evenwichtige ontwikkeling van de arbeidsmarkt.

De mate waarin mensen bereid zijn te veranderen van werkgever, beroep of regio.

Het aantal jaren dat je hebt gewerkt.

De mate waarin de productiecapaciteit van een land of van een onderneming wordt benut. Of: De verhouding tussen de werkelijke productie en de productiecapaciteit uitgedrukt in procenten.

(= conjunctuurwerkloosheid) Werkloosheid die een gevolg is van het tekort schieten van de bestedingen ten opzichte van de productiecapaciteit, waardoor de vraag naar arbeid kleiner is dan het aanbod van arbeid.

(= baancreatie) Het ontstaan van nieuwe banen bij bedrijven die groeien of bij nieuwe bedrijven.

Het verloren gaan van banen bij bedrijven die krimpen of failliet gaan.

Het loon waarbij vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan elkaar gelijk zijn.

Werkloosheid die een gevolg is van het feit dat er tussen het ontstaan van een vacature en het vervullen ervan tijd verloren gaat omdat een werkzoekende tijd nodig heeft om de baan te vinden en een werkgever tijd nodig heeft om een persoon te vinden. Dit komt onder andere voor bij schoolverlaters.

Periode waarin de groei van het nationaal inkomen hoger is dan de trendmatige groei.

Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij de vraag naar arbeid (door werkgevers) groter is dan het aanbod van arbeid (de beroepsbevolking). Vacatures kunnen niet of slechts moeizaam vervuld worden.

De bestedingen zijn lager dan de trend.

Lonen passen zich snel aan de veranderingen op de arbeidsmarkt aan.

De lonen passen zich niet snel aan veranderingen op de arbeidsmarkt aan.

Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen.

Werkloosheid die niet het gevolg is van veranderingen in de economie. Frictiewerkloosheid en structurele werkloosheid zijn voorbeelden van natuurlijke werkloosheid.

Werkloosheid die ontstaat doordat lonen zich op korte termijn niet aanpassen aan de marktsituatie. Hierdoor is het aanbod van arbeid groter dan de vraag naar arbeid.

De hoeveelheid goederen die een land of een bedrijf maximaal kan produceren in een periode (meestal een jaar).

Het krimpen van de economie.

Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij het aanbod van arbeid groter is dan de vraag naar arbeid. De werkgevers kunnen ruim kiezen uit de werklozen.

Het stabiel maken, zorgen dat het zo min mogelijk verandert. Bij een laagconjunctuur zorgen uitkeringen ervoor dat de vraaguitval beperkt blijft. De uitkeringen werken zo als stabilisator van de economie.

Werkloosheid die ontstaat door blijvende veranderingen in de economie zoals het vervangen van arbeid door machines, verplaatsing van productie naar lagelonenlanden, verslechtering van de internationale concurrentiepositie en door te hoge lonen.

Instantie waar werklozen zich moeten laten inschrijven als ze in aanmerking willen komen voor een uitkering. Het WERKbedrijf biedt werkgevers informatie en voorzieningen bij het vinden van gekwalificeerd personeel en probeert werkzoekenden aan werk te helpen.

Het teruglopen van de bestedingen.

De prijs die betaald moet worden om laagbetaalde werknemers aan de onderkant van de arbeidsmarkt een redelijk inkomen te geven.

Werkgeverssurplus + werknemerssurplus.

Je bent werkloos als je in de leeftijd zit van 15 tot en met 64 jaar, minder dan 12 uur per week werkt, actief op zoek bent naar betaald werk voor 12 uur of meer en daarvoor direct beschikbaar bent.

Werkloosheid uitgedrukt in een percentage van de beroepsbevolking.

Zie rekening-courant.

Munten en bankbiljetten.

Munten en bankbiljetten die de banken in voorraad moeten hebben voor het geval dat mensen hun tegoed opvragen.

Tegoeden van klanten bij banken in de vorm van een betaalrekening (rekening-couranttegoed). Je kunt op verschillende manieren giraal betalen: met een overschrijvingskaart, met een elektronische overschrijving, met een pinpas of met een creditcard.

Zie rekening-courant.

Het chartale en girale geld in handen van het publiek.

Geld dat niet tastbaar is, bijvoorbeeld giraal geld.

Functie van geld: de waarde van verschillende goederen kan met elkaar vergeleken worden.

(= betaalrekening of lopende rekening) Bankrekening waar je geld op stort waarover je direct kunt beschikken en waarmee je giraal kunt betalen.

Functie van geld: je kunt ermee betalen.

Functie van geld: je kunt het bewaren.

Geld dat consumenten en bedrijven bij een bank of als belegging hebben weggezet om later iets mee te kunnen doen. Met spaargeld kun je niet rechtstreeks betalen en het hoort niet bij de maatschappelijke geldhoeveelheid.

Het splitsen van het productieproces in kleinere onderdelen waardoor de arbeidsproductiviteit kan worden vergroot.

Ruil waarbij goederen zonder tussenkomst van geld rechtstreeks geruild worden tegen goederen.

Een muntstelsel waarbij de waarde van de munt bepaald wordt door twee factoren, meestal de goudprijs en de zilverprijs.

Geld dat aanvaard wordt doordat men vertrouwen heeft dat er goederen en diensten mee gekocht kunnen worden.

Goederen worden geruild tegen geld.

Munten die hun waarde ontlenen aan de garantie van de overheid dat ze op elk gewenst moment kunnen worden omgewisseld in standaardmunten en aan de wettelijke verplichting dat ze als betaalmiddel moeten worden geaccepteerd. Deze munten hebben een intrinsieke waarde die lager is dan de nominale waarde.

Materiaalwaarde van een munt.

Waarde die op een munt of een bankbiljet vermeld staat.

Volwaardige munten. De intrinsieke waarde is gelijk aan de nominale waarde.

Zie: intrinsiek onvolwaardige munten

Aanduiding voor waardepapieren die niet op naam staan. De houder wordt geacht de eigenaar te zijn.

Eigenaar van een bank.

De centrale bank van Nederland. DNB is uitvoerder van het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB).

Centrale bank voor de landen die de euro als munt hebben. Is verantwoordelijk voor de uitgifte van euromunten en bankbiljetten.

Geldstelsel waarbij de centrale bank de houders van bankbiljetten garandeert dat zij hun geld tegen een vaste goudwaarde bij haar kunnen inwisselen.

Een schriftelijke verklaring met je naam en de waarde van het in bewaring gegeven edelmetaal. Het ontvangstbewijs is het bewijs dat je een vordering hebt op hetgeen je in bewaring hebt gegeven.

(= liquiditeitspercentage) De verhouding tussen liquide middelen en de rekening-couranttegoeden bij banken.

De bank leent chartaal geld uit, afkomstig uit de kas.

Vergroting van de maatschappelijke geldhoeveelheid, bijvoorbeeld door girale kredietverlening of door uitgifte van nieuwe munten en bankbiljetten door de centrale bank.

Verkleining van de maatschappelijk geldhoeveelheid, bijvoorbeeld als geld voor een bepaalde periode wordt vastgezet op een spaarrekening.

Tegoeden bij een bank die direct opvraagbaar zijn. Het is giraal geld in handen van het publiek.

Een girale lening waarbij de bank geld stort op de rekening van de cliënt, die dat geld in de toekomst weer moet terugbetalen. Beide partijen hebben een verplichting.

Prijsstijging die ontstaat als de bestedingen groter worden dan de productiecapaciteit.

Onderzoek naar de bestedingsgewoonten van een modaal gezin.

Instituut dat gegevens verzamelt over de Nederlandse economie.

Maatstaf voor inflatie. De CPI geeft aan hoeveel procent de kosten van levensonderhoud in een jaar hoger zijn dan in het basisjaar.

Daling van het algemeen prijsniveau.

Prijsstijging als gevolg van doorberekening van gestegen kosten van ingevoerde grondstoffen.

Meestijgen met de inflatie, bijvoorbeeld pensioenen of lonen stijgen mee met de inflatie en zijn daarmee waardevast.

Extreem hoge prijsstijgingen.

Stijging van het algemeen prijsniveau.

De hoeveelheid goederen en diensten die je met geld kunt kopen.

Inflatie door het doorberekenen van hogere productiekosten in de prijzen.

Een lichte stijging van het prijsniveau (van enkele procenten per jaar).

Inflatie door het doorberekenen van hoger loonkosten in de prijzen.

Het bedrag dat je in euro's verdient.

De vraag naar producten is groter dan de hoeveelheid die geproduceerd kan worden.

De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen.

Uitkeringen zijn waardevast als ze met hetzelfde percentage stijgen als het inflatiepercentage.

Uitkeringen zijn welvaartsvast als ze met hetzelfde percentage stijgen als de gemiddelde stijging van de cao-lonen.